همه چیز درباره معماری ژاپن | از معماری ژاپن باستان تا مدرن 🏯

تاریخچه معماری ژاپن

تاریخچه معماری ژاپن، داستانی پر از تحول، الهام و خلاقیت است؛ تلفیقی زیبا از سبک‌های سنتی که تأثیرات فرهنگی خارجی (از چین تا دنیای غرب) را در آن می‌توان دید و در کنار استفاده از مصالح بومی، هویت معماری ژاپن را شکل داده‌اند.

در یک تقسیم‌بندی کلی، معماری ژاپن شامل سه می‌شود:

• دوره باستانی (۵ هزار سال قبل از میلاد تا اوایل قرن ۸ میلادی)
• دوره سنتی (قرن ۸ تا ۱۹ میلادی)
• دوره مدرن (قرن ۱۹ میلادی تاکنون)

در سال‌های بسیار دور مانند دوره جومون (Jomon) و دوره یایوی (Yayoi)، یعنی از ۱۰ هزار سال قبل میلاد تا ۳۰۰ سال بعد از میلاد، ساختمان‌های ژاپن بسیار ساده و کاربردی بودند و سرپناه‌های آن‌ها با مواد و سازه‌های طبیعی ساخته می‌شد. اما با گذر زمان، در دوره‌هایی مانند آسوکا و نارا (۵۳۸ تا ۷۱۰ میلادی)، معماری چینی به ژاپن نفوذ کرد و عناصر جدیدی مانند بام‌های شیب‌دار و جزئیات تزئینی به بناها اضافه شد.

با این حال، معماری ژاپن خیلی زود شکل و شمایل منحصربه‌فرد خودش را گرفت؛ تأکید بر هماهنگی با طبیعت، استفاده هنرمندانه از چوب و ایجاد فضاهای آرام و مینیمال، از جمله ویژگی‌های معماری بومی ژاپنی بودند.

دوره هیان (۷۹۴ تا ۱۱۸۵ میلادی)، دوره تحول چای‌خانه‌ها و بازتعریف سبک‌های موجود با تاکید بر سادگی و ظرافت بود. تاثیر سامورایی‌ ها در معماری سنتی ژاپن در دوره کاماکورا و موراماچی (قرن ۱۳ تا ۱۶ میلادی) کاملاً مشخص است. در این زمان ساختمان‌ها و مجتمع‌های بزرگ‌تری در ژاپن ساخته شد و چای‌خانه‌ها به عنصری حیاتی در معماری ژاپن تبدیل شدند. برخی معابد ژاپن و قلعه‌های باشکوه سامورایی با طراحی‌های ظریف و پیچیده، بناهای به‌جامانده از آن دوران هستند که هنوز هم چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند.
با ورود به دوره میجی (قرن ۱۹ و ۲۰ میلادی) و آغاز ارتباط ژاپن با دنیای غرب، سبک‌های معماری غربی نیز به صحنه آمدند. این دوران، آغازگر فصلی نو و تلفیق سنت با مدرنیته در معماری ژاپن بود؛ هنری که تا امروز هم ادامه دارد و ردپای آن را در شهرهای ژاپن و محله‌هایی مانند محله دوتونبوری اوساکا می‌توانیم بینیم.

نقش فرهنگ و دین در معماری ژاپنی

معماری ژاپن از گذشته به‌شدت تحت تأثیر دین و فرهنگ ژاپن، به ویژه دو آیین بزرگ شینتو و بودیسم، بوده است. این باورهای معنوی، نه تنها در نگرش مردم، بلکه در شیوه ساخت‌وساز و طراحی فضاهای ژاپنی هم به‌خوبی دیده می‌شود.

آیین شینتو که ریشه در احترام به طبیعت‌ و ارواح مقدس یا همان «کامی» دارد، باعث شده تا معماری ژاپنی همواره به‌دنبال ارتباط و هماهنگی با محیط طبیعی باشد. از انتخاب محل ساخت بناها گرفته تا جنس مصالح، همه چیز با هدف ایجاد پیوندی عمیق با درختان، کوه‌ها، رودخانه‌ها و عناصر طبیعی شکل می‌گیرد.

معابد شینتویی ژاپن مانند معبد میجی در توکیو و معبد فوشیمی‌ ایناری (Fushimi Inari) در کیوتو، نمونه‌هایی هستند که اغلب در دل طبیعت ساخته شده‌اند و هیچ آسیبی به محیط اطراف وارد نکرده‌اند.

از طرف دیگر، آیین بودیسم با تأکید بر سادگی، سکوت درونی و آرامش ذهن شکل گرفته و تأثیر آن را می‌توان در طراحی معابد بودایی، باغ‌های سنگی، فضاهای خلوت برای مراقبه دید. در چنین فضاهایی از خطوط ساده استفاده شده و هر عنصر با هدفی مشخص قرار گرفته، تا ذهن از آشفتگی‌ها رها شود.

معبد تودایجی نارا (Tōdai-ji Temple) و معبد و باغ سنگی ریوان جی (Ryoan-ji Temple) در کیوتو، دو نمونه از جاهای دیدنی ژاپن هستند که به سبک و سیاق آیین بودیسم ساخته شده‌اند.

در مجموع، ترکیب این دو آیین باعث شده تا معماری ژاپنی یک تجربه‌ روحانی و هنری را در دل طبیعت به بازدید‌کنندگان نشان دهد.

انواع سبک معماری ژاپن باستان

معماری سنتی ژاپن، مجموعه‌ای گسترده و متنوع از سبک‌های گوناگون است، اما سه سبک «شین‌دن-زوکوری» (Shinden-zukuri)، «شویین-زوکوری» (Shoin-zukuri) و «سوکیا-زوکوری» (Sukiya-zukuri)، معروف‌ترین سبک‌های معماری سنتی ژاپنی بوده‌اند که در خانه‌های روستایی مردم عادی، کاخ‌های باشکوه، معابد مقدس و چای‌خانه‌های مینیمال کشور ژاپن آن‌ها را می‌بینید. در ادامه، درباره هر کدام بیشتر توضیح می‌دهیم:

• شین‌دن-زوکوری: شین‌دن-زوکوری سبکی مجلل است که در کاخ‌های اشرافی دوران هیان (۷۹۴ تا ۱۱۸۵ میلادی) رواج داشت و با فضا‌های باز و نظم زیبایش شناخته می‌شود. این سبک اشرافی بر پایه‌ یک تالار مرکزی به نام «شین‌دن» (shinden) بنا می‌شد؛ تالاری که از طریق راهروهای باز و چوبی به ساختمان‌های جانبی یا «تای‌نو‌یاس» (tai-no-yas) وصل می‌شد. این کاخ‌ها معمولاً در کنار دریاچه‌‌ ساخته می‌شدند و با آلاچیق‌ها و سازه‌های ظریف اطراف، فضایی شاعرانه را برای زندگی و لذت بردن از زیبایی طبیعت فراهم می‌کردند. سالن مطالعه اگاکومونجو (Ogakumonjo) در کاخ امپراتوری کیوتو نمونه عالی از این سبک است.
• شویین-زوکوری: شویین-زوکوری سبکی رسمی‌تر است که ریشه در فلسفه بودایی دارد و با فضایی ساده و آرامش‌بخش شناخته می‌شود. کف‌پوش‌های تاتامی، ایوان چوبی، سادگی و آرامش محیط از ویژگی‌های این سبک است. این سبک در ساخت اقامتگاه‌های سامورایی و معابد بودایی هم به کار می‌رفت.
• سوکیا-زوکوری: سوکیا-زوکوری سبکی ظریف، شاعرانه و ساده است که از چای‌خانه‌های سنتی ژاپن الهام گرفته و سادگی، ظرافت و آرامش را می‌توان در آن دید. این سبک بعد‌ها در خانه‌های مسکونی، ویلاهای ییلاقی و اقامتگاه‌های سنتی هم وارد شد.

ویژگی‌های معماری سنتی ژاپنی

ویژگی‌‌های معماری سنتی ژاپن را می‌توان در چند مورد مهم خلاصه کرد؛ مواردی که با دیدن هر کدام از بناها و جاذبه‌های دیدنی ژاپن، به راحتی می‌توانید آن را درک کنید:

• هماهنگی شگفت‌انگیز با طبیعت: داشتن باغ‌های وسیع و سرسبز، استفاده از مصالح طبیعی و ارتباط بی‌واسطه‌ فضاهای داخلی با فضای بیرونی، مهم‌ترین ویژگی‌هایی است که اهمیت ارتباط با طبیعت برای معماران ژاپنی را به ما نشان می‌‌‌دهد. خانه‌ها و بناهای ژاپنی طوری طراحی می‌شوند که به‌زیبایی در دل باغ‌ها، درختان و مناظر طبیعی جای بگیرند.
• استفاده از چوب و مواد طبیعی: در ساختمان‌های سنتی ژاپنی، چوب عنصر اصلی است؛ آن‌ هم نه هر چوبی، بلکه چوبی که دارای بافت‌های طبیعی و رگه‌هایی باشد تا زیبایی ساختمان را چند برابر کند. بامبو و کاغذ دست‌ساز ژاپنی (واشی) نیز یکی دیگر از مصالحی است که فضای خانه‌های ژاپنی را گرم و دلنشین می‌کند. شاید بتوان گفت استفاده از این مصالح، بخاطر وجود جنگل بامبو در این کشور است.
• سقف‌هایی شیبدار: سقف‌ها در معماری ژاپنی نقش مهمی دارند و در طرح‌های متنوع و چشم‌نواز مانند شیروانی، هرم‌، چندشیب یا سبک خاص «ایری‌مویا» (irimoya) دیده می‌شوند. انحناهای لطیف، شیب‌های ملایم و سایه‌اندازی‌های زیبا، سقف را به یکی از عناصر ماندگار معماری ژاپنی تبدیل کرده که همیشه در ذهن زنده است.
• درهای کشویی سبک و زیبا: درهای کشویی (شوجی (Shoji) و فوسوما (Fusuma))، از چیزهایی هستند که حتما در رستوران‌های سنتی، ریوکان‌ها و خانه‌های قدیمی ژاپنی آن را می‌بییند. این درها که با چهارچوب‌های چوبی و روکشی از کاغذ یا پارچه ساخته شده‌اند، ظرافت خاصی به فضا می‌دهند و امکان تقسیم دل‌خواه اتاق‌ها را فراهم می‌‌کند. عبور نور طبیعی و سایه‌های زیبایی که روی زمین می‌سازد، فضای داخلی خانه‌ها را گرم‌تر و دلنشن‌تر از همیشه می‌کند.
• کف‌پوش‌های سنتی تاتامی: تاتامی، حصیرهای سنتی‌ای است که کف خانه‌های ژاپنی را می‌پوشاند. تاتامی سطح نرم، گرم و دلپذیری دارد و برای نشستن، خوابیدن یا راه‌رفتن مناسب‌‌ است.
• زیبایی بی‌نقص در سبک وابی-سابی: معماری سنتی ژاپن، به‌ویژه در معابد و زیارتگاه‌ها، بازتابی از فلسفه‌ زیبایی‌شناسی «وابی-سابی» (Wabi-sabi) است. این نگاه، ارزش را در سادگی، ناپایداری و نقص‌های طبیعی می‌بیند و به ما یادآوری می‌کند که حتی ترک‌ها، کهنگی‌ها و اشکال طبیعی با هندسه نامشخص هم زیبا هستند.

معماری ژاپن مدرن

در سفر به ژاپن، فقط با فرهنگ اصیل، صنایع دستی ژاپن و معابد تاریخی روبه‌رو نمی‌شوید؛ بلکه ساختمان‌های خیره‌کننده از معماری مدرن ژاپن نیز در انتظارتان است. برج اسکای‌تری توکیو یکی از نماد‌های معماری ژاپن مدرن است که حتماً در سفرتان به توکیو آن‌ را می‌بینید. این برج نماینده آن معماری ژاپنی است که با نگاهی هنرمندانه، سادگی را با خلاقیت و تکنولوژی ترکیب کرده و جلوه‌ای منحصربه‌فرد به شهر‌های توریستی ژاپن و خیابان‌های توکیو داده است.

ساختمان‌هایی با خطوطی تمیز، فرم‌های مینیمال، طراحی‌هایی جسورانه و هم‌نشین با طبیعت، از ویژگی‌های مهم معماری مدرن ژاپن است که با پنجره‌های بزرگ، فضاهای باز و نور طبیعی فراوان، ارتباط میان فضای داخلی و دنیای بیرون ساختمان را حفظ می‌کند. علاوه بر این، ژاپن با استفاده از فناوری‌های نوین و هوشمند، عملکرد بسیار خوبی در طراحی ساختمان‌های پایدار و سازگار با محیط زیست داشته و توانسته چالش‌های زندگی شهری را حل کند. نمونه عالی از این ساختمان‌ها در اکسپو ۲۰۲۵ ژاپن و پاویون های اکسپو ژاپن در اوساکا دیده می‌شود.

برخی از معروف‌ترین نمونه‌های معماری مدرن در ژاپن عبارتند از:

• ساختمان دولت متروپولیتن توکیو با معماری کنزو تانگه (Kenzō Tange)
• موزه پل چوبی یوسوهارا (Yusuhara Wooden Bridge Museum) با طراحی کنگو کوما (kengo kuma)
• موزه «21_21 DESIGN SIGHT» با معماری تادائو آندو (Tadao Ando)

ویژگی‌های معماری ژاپن مدرن

برخی از مهم‌ترین ویژگی‌های معماری ژاپن مدرن که تعدادی از آن‌ها میراث معماری سنتی این کشور نیز محسوب می‌شوند، عبارتند از:

مقاومت هوشمندانه در برابر زلزله: ساختمان‌های مدرن ژاپن با در نظر گرفتن شرایط طبیعی منطقه طراحی شده‌اند و ویژگی‌هایی مانند کف‌های بلندتر از سطح زمین و رعایت تناسبات دقیق، آن‌ها را در برابر زلزله‌های ویرانگر ژاپن مقاوم کرده است.

ترکیب مینیمالیسم با طراحی‌های جسورانه: معماری مدرن ژاپن تلفیقی شگفت‌انگیز از سادگی مینیمالیسم و خلاقیت جسورانه است. خطوط تمیز، فرم‌های ساده، همراه با طراحی‌های نوآورانه، هر لحظه که در خیابان‌ها و شهر‌های ژاپن قدم بزنید، شما را شگفت‌زده می‌کند.

آمیختگی هنرمندانه با طبیعت: با وجود ظاهر مدرن و شهری، معماران ژاپنی با استفاده از پنجره‌های بزرگ، فضاهای باز و نور طبیعی، همچنان ارتباط انسان با طبیعت را حفظ کرده‌‌اند.

مهندسی پیشرفته و نوآوری فنی: ساختمان‌های مدرن ژاپن نمونه‌ای عالی از به‌کارگیری فناوری روز و مهندسی هوشمندانه هستند. این سازه‌ها نه تنها با چالش‌های زندگی شهری هماهنگ‌اند، بلکه با طراحی‌ پایدار، الگویی برای معماری آینده هم محسوب می‌شوند.

معماری باغ ژاپنی

اما باغ‌های ژاپنی نیز به معماری جذاب‌شان شهرت دارند. قدم که به باغ‌های ژاپنی بگذارید، وارد دنیای دیگری می‌شوید؛ دنیایی آرام و زیبا که در آن طبیعت زیبا‌تر از همیشه است.

معماری باغ‌های ژاپنی بر پایه‌ سادگی و هماهنگی عمیق با طبیعت بنا شده است. در این سبک، به‌جای استفاده از تزئینات پیچیده، از عناصر طبیعی مانند آب، سنگ، درختان و پوشش گیاهی به صورت متعادل استفاده می‌شود تا فضایی آرامش‌بخش به وجود بیاید.

هدف اصلی در طراحی باغ‌‌‌های ژاپنی، ایجاد مکانی برای درون‌نگری و آرامش ذهن است؛ جایی که هر جزئی از آن، از سنگی کوچک تا برکه‌ای آرام، با دقت انتخاب شده‌اند تا شما را به تامل و زندگی در لحظه دعوت کند.

باغ ملی شینجوکو گیوئن توکیو (Shinjuku Gyoen National Garden)، باغ بوتانیکال ناگای (Nagai Botanical Garden) در اوساکا، باغ معبد طلایی کینکاکوجی (Kinkaku-ji) در کیوتو، پارک ساحلی هیتاچی در هیتاچیناکا (بهترین مکان برای حضور در جشن شکوفه‌های گیلاس) و باغ سوراکوئن (Sorakuen Garden) در کوبه، معروف‌ترین باغ‌های ژاپنی هستند که باید از نزدیک آن‌ها را ببینید.

مهم‌ترین عناصر ساختار و معماری باغ‌های ژاپنی عبارتند از:

• آب: برکه‌ها، جویبارها و آبشارها بخش جدایی‌ناپذیر باغ ژاپنی است که نمایانگر جریان زندگی هستند.
• سنگ‌ها: در باغ‌ها ژاپنی، سنگ‌ها در ابعاد و اندازه‌های گوناگون با دقت چیده‌ شده‌اند و نشان‌دهنده کوه‌ها، جزایر و اشکال طبیعی مختلف دیگر هستند.
• گیاهان: گیاهان همیشه سبز، گیاهان فصلی و چوب درختان بامبو، زیبایی این باغ‌ها را چند برابر می‌کند.

معماری داخلی ژاپن

طراحی داخلی ژاپن، مثل معماری آن بر پایه‌ خطوط صاف و هندسی، نظم و سادگی، استفاده از چوب و مصالح طبیعی و بدون هیچ‌گونه تزئینات اضافه است.

در واقع سادگی و مینیمالیسم، از اصلی‌ترین ویژگی‌های معماری داخلی ژاپنی‌ محسوب می‌شود. در این سبک، هیچ عنصر اضافه و غیرضروری در فضا وجود ندارد تا آرامش و نظم به‌خوبی در محیط درک شود. رنگ‌های به‌کار رفته در طراحی داخلی ژاپنی معمولاً طیف‌ رنگ‌های خنثی و ملایم مانند سفید، کرم و بژ است و می‌توان دید که در کنار گیاهان و چوب چه هارمونی زیبایی می‌سازند.

همچنین، وجود نور طبیعی فراوان بر زیبایی داخلی ساختمان‌ها می‌افزاید. یکی از مفاهیم کلیدی این سبک، وجود «فضای خالی» یا Ma است؛ فضایی که به چشم و ذهن بیننده فرصت می‌دهد تا تعادل و هماهنگی را در اتاق حس کند. ریوکان‌ها، چای‌خانه‌ها و انواع هتل های ژاپن، هر کدام به نحوی این زیبایی و سادگی را به شما نشان می‌دهند و فضایی آرامش‌بخش برای‌تان می‌سازند.

معماری خانه‌ های ژاپنی

معماری خانه‌های ژاپنی، چه در گذشته و چه در دوران معاصر، همیشه ارتباط عمیق آن‌ها با طبیعت را نشان داده است. این خانه‌ها معمولاً از چوب ساخته می‌شدند و اغلب روی پایه‌هایی بلند قرار داشتند تا در برابر رطوبت و حشرات مقاوم باشند. درهای کشویی (فوسوما) و کف‌پوش تاتامی، دو عضو جدانشدنی خانه‌های ژاپنی هستند که از گذشته تا به‌ امروز در طراحی داخلی خانه‌ها و فضا‌های مختلف استفاده شده‌اند. روند تاریخی معماری خانه‌های ژاپن به شرح زیر است:

• خانه‌‌های بومی: خانه‌های بومی با نام‌های نوکا (Noka) (خانه‌های روستایی کشاورزان) و ماچیا (Machiya) (خانه‌های شهری) شناخته می‌شدند. نوکاها برای زندگی کشاورزی طراحی شده بودند و معمولاً بخشی از خانه به انجام کارهای روزانه اختصاص داشت. در مقابل، ماچیاها بیشتر برای زندگی در مناطق شهری شلوغ مناسب بود و ترکیبی از فضای زندگی و کار محسوب می‌شدند. ماچیاها، باریک، چند طبقه و اغلب دارای حیاط مرکزی بودند تا نور و تهویه‌ طبیعی در فضا جاری باشد.
• سبک شین‌دن‌زوکوری: در دوره‌ هیان (قرن ۸ تا ۱۲ میلادی)، سبک اشرافی شین‌دن‌زوکوری در ساخت خانه‌های ژاپن رواج یافت و در این دوره، شاهد خانه‌هایی با تالار مرکزی (شین‌دن) هستیم که از طریق راهروهایی به اتاق‌های جانبی متصل می‌شدند و معمولاً حوض یا برکه‌ای در بخش جنوبی خانه وجود داشت. در این دوره‌، خانه‌ها روی پایه‌های بلند (stilt houses) ساخته می‌شدند تا در برابر سیل و جانوران موذی مقاوم باشند.
• سوکیا زوکوری (Sukiya-Zukuri): این سبک نیز از «شویین‌زوکوری» (Shōin-zukuri) ریشه گرفته و با ظاهری غیررسمی‌تر شناخته می‌شود که اغلب از عناصر طبیعی و روستایی برای ساخت خانه استفاده می‌شده است.
• گاشو‌زوکوری (Gassho-zukuri): نوعی دیگر از خانه‌های ژاپنی با سقف‌های شیب‌دار و کاه‌گلی است که برای مقاومت در برابر بارش سنگین برف در مناطق کوهستانی ژاپن بسیار مناسب بود.
• تاثیرات مدرن: با ورود به دوره‌ تایشو (Taishō period) در قرن ۲۰ میلادی، معماری غربی و مصالح جدید مانند آجر، سنگ و بتن وارد معماری خانه‌های ژاپنی شد. از این زمان، برخی خانه‌ها با الهام از سبک‌های اروپایی ساخته شدند. با این حال، بسیاری از عناصر سنتی همچنان در طراحی خانه‌ها حفظ شد و ترکیب سنت و مدرنیته، چهره‌ای منحصربه‌فرد به خانه‌های امروزی ژاپن بخشید.

عناصر سنتی خانه‌ های ژاپن

در خانه‌های ژاپن بعضا عناصر سنتی مانند درهای کشویی یا فوسوما، کف‌پوش‌های تاتامی و پارتیشن‌های متحرک برای ایجاد فضاهای منعطف استفاده می‌شده و هنوز می‌شود. مردم اغلب روی کوسن یا روی زمین می‌نشستند، و استفاده از صندلی و میزهای بلند تا قرن ۲۰ میلادی چندان رایج نبود.

کشف معماری ژاپن با بامبو اکوتور

تور ژاپن بامبو اکوتور، تور آشنایی با معماری سنتی و مدرن ژاپن و طبیعت بکر آن در شهر‌های مدرن و روستاهای تاریخی و قدیمی‌ است. با این تور در شهر‌ تاریخی کیوتو گشت و گذار می‌کنیم، روستای تاریخی «اوشینو هوکاکی» (Oshino Hokaki) با خانه‌های قدیمی‌اش را می‌بینیم، از مراکز خرید ژاپن آن خرید می‌کنیم و با فرهنگ مردم این کشور آشنا می‌شویم.
اما این تنها گزینه بامبو اکوتور برای کشف معماری منحصر‌به‌فرد ژاپن نیست. با تور اکسپو ژاپن ‌می‌توانید علاوه بر معماری ژاپن از معماری سایر کشور‌ها در اکسپو هم دیدن کنید و در بهترین پاویون‌های اکسپو اوساکا قدم بزنید. همچنین، در این تور از تیم لب گاردن اوساکا، آکواریوم اوساکا و… نیز دیدن کنید.

تور‌‌های ژاپن بامبو اکوتور در بهترین زمان سفر به ژاپن با خدمات عالی از جمله اقامت در هتل‌های لوکس و چند‌ستاره، تور لیدر فارسی‌زبان، بیمه مسافرتی و ترانسفر در مقصد برگزار می‌شوند.