تاکنون درباره قبیله ماسایی کنیا چیزی شنیده‌اید؟ اگر علاقه‌مند به فرهنگ و رسوم مردم کنیا هستید، شاید پیش از این درباره قبیله ماسایی چیزهایی خوانده یا شنیده باشید. قبیله ماسایی کنیا را مردم نیزه به‌دستی تشکیل می‌دهد که با لباس‌های خاص و فرهنگ منحصربه‌فرد خود در قاره آفریقا زندگی می‌کنند و بیشتر به‌دلیل حفظ فرهنگ چند صد ساله خود، در دنیای مدرن امروز معروف هستند. قبیله ماسایی کنیا، مردمی دارد که در گوشه‌ای از این دنیا، جسورانه و خارق‌العاده زندگی می‌کنند و همچنان به طبیعت و فرهنگ خود وفادارند. اگر دوست دارید با این قبیله منحصربه‌فرد بیشتر آشنا شوید، ادامه این مطلب را مطالعه کنید. اما اگر دوست دارید قبیله ماسایی و مردم آن را از نزدیک ببینید، پیشنهاد می‌کنیم با تور کنیا بامبو همراه باشید.
فهرست
قبیله ماسایی کنیا چه قبیله ای است؟
یکی از قبایل معروف آفریقا، قبیله کوچ‌نشین و دامدار ماسایی است. قبل از اینکه به‌طور کامل با قبیله ماسایی و آدام و رسوم آنها آشنا شویم، باید بدانید که املای صحیح کلمه ماسایی به انگلیسی، Maasai است که برخی به اشتباه آن را Masai می‌نویسند؛ این کلمه به‌معنای افرادی است که به زبان «ما» (Maa) صحبت می‌کنند؛ مردمی که نیزه به دست دارند، آرام و شجاع هستند و لباس‌های قرمز روشن می‌پوشند. این قبیله به‌واسطه اقامت در پارک ملی ماسایی‌مارا بسیار شناخته شده‌اند و به همین دلیل، در اغلب تورهای کنیا گردشگران با آنها ملاقات می‌کنند.
ماسایی ها از معروف‌ترین قبایل آفریقا هستند که رسوم و سنت‌های متمایزی نسبت به سایر قبایل آفریقا دارند و حتی لباس‌های متفاوتی نیز می‌پوشند. در حالی که بیشتر قبایل کنیایی، به زندگی مدرن روی آورده‌اند و زمین‌ها و سبک زندگی سنتی خود را قربانی زندگی مدرن امروز کرده‌اند، قبیله ماسایی ها، همچنان به سنت‌های خود وفادار مانده‌اند. مردم قبیله ماسایی، دامداران نیمه عشایری هستند که هنوز با گله‌داری گاو و بز زندگی می‌کنند. جمعیت این قبیله نیز حدود ۹۰۰ هزار نفر تخمین زده شده است.
همان طور که گفتیم، زبان بومی مردم ماسایی نیز «ما» است. بخشی از زبان سواحیلی که زبان رسمی کنیا و تانزانیا است نیز از زبان «ما» گرفته شده.
قبیله ماسایی در کدام زیست بوم زندگی میکند؟
بسیاری از افرادی که درباره این قبیله می‌شنوند، اولین سوالی که به ذهنشان می‌رسد این است که قبیله ماسایی در کدام زیست بوم زندگی میکند و در کدام کشور ساکن هستند؟ در پاسخ به این سوال باید بگوییم که قبیله ماسایی در شرق آفریقا و در جنوب کشور کنیا و شمال تانزانیا، در امتداد دره ریفت و در زمین‌های نیمه‌خشک و خشک سکونت دارد.
تاریخچه قبیله ماسایی کنیا
طبق تاریخچه شفاهی قبیله ماسایی، این قبیله در اصل در شمال غربی کنیا، اطراف دریاچه تورکانا در دره نیل زندگی می‌کردند. آنها سپس، در قرن ۱۵ میلادی به سمت جنوب مهاجرت کردند و تا قرن ۱۷ و ۱۸ بخش بزرگی از مرکز تانزانیا تا شمال کنیا را به تصرف خود در آوردند. قلمرو ماسایی در اواسط قرن نوزدهم به بزرگ‌ترین وسعت خود رسید و تقریبا تمام دره بزرگ ریفت و سرزمین‌های مجاور آن، از کوه مارسابیت در شمال تا دودوما در جنوب را در بر می‌گرفت. در این زمان ماسایی‌ها برای پرورش گاوهای خود تا شرق و ساحل تانگا در تانگانیکا (سرزمین اصلی تانزانیای کنونی) نیز می‌رفتند.
اما با آغاز یک عهدنامه در سال ۱۹۰۴ و به‌دنبال آن عهدنامه دیگری در سال ۱۹۱۱، زمین‌های ماسایی در کنیا تا ۶۰ درصد کاهش یافت؛ چرا که اروپاییان این زمین‌ها را به تصرف خود درآوردند و متعاقبا، قبایل ماسایی را به مناطقی که اکنون زندگی می‌کنند، محدود کردند. ماسایی ها در دهه ۱۹۴۰، از زمین‌های حاصلخیز بین کوه مرو و کوه کلیمانجارو و بیشتر ارتفاعات حاصلخیز نزدیک نگورونگورو خارج شدند و زمین‌های آنها، برای ایجاد ذخایر حیات وحش و پارک‌های ملی، از آنها گرفته شد. قبیله ماسایی در برابر اصرار دولت‌های تانزانیا و کنیا برای داشتن یک سبک زندگی مدرن مقاومت کرده‌اند. آنها خواستار چرای دام‌های خود در بسیاری از پارک‌های ملی هر دو کشور شده‌اند.
جنگجویان ماهر ماسایی نیز در گذشته در استفاده از سپرها و نیزه‌ها برتری داشتند؛ به‌ویژه در پرتاب چماق‌هایی که اورینکا (Orinka) نام داشت. جنگجویان ماسایی به این معروف بودند که می‌توانستند اورینکا را با دقت خاصی در فاصله ۱۰۰ متری پرتاب کنند.
قبیله ماسایی که از لحاظ تاریخی مردمی کوچ نشین بوده‌اند، برای ساختن خانه‌های غیر معمول و جالب خود به مواد در دسترس و بومی متکی بوده و هستند. این خانه‌ها کرال نام دارند که به‌صورت دایره‌ای ساخته می‌شوند. حصار دور کرال‌ها نیز از خارهای اقاقیا ساخته شده است تا از حمله شیرها به گله جلوگیری کند. جالب است بدانید که این خانه‌ها توسط زنان ماسایی ساخته می‌شوند و وظیفه مردها، حصار کردن دور کرال‌ها است. این خانه‌ها، گرد و به شکل نان هستند و از گل، چوب، علف، سرگین گاو و ادرار گاو ساخته می‌شوند.
اقتصاد ماسایی ها
بع اصلی درآمد قبایل ماسایی، نگهداری از دام هایی مانند گاو، بز و گوسفند است. این حیوانات منبع اصلی غذایی قبیله ماسایی نیز به شمار می‌روند؛ به‌طوری که یکی از غذاهای مخصوص آنها، نوشیدن خون تازه گاو است که با بریدن یکی از رگ‌های کوچک گردن گاو و جمع کردن خون در یک کاسه به دست می‌آید!
علاوه بر آن، دام‌ها به‌عنوان یک ابزار اجتماعی نیز در قبیله ماسایی ها عمل می‌کنند و در معاملات کالا‌به‌کالا نیز نقش دارند. در واقع، مردم ماسایی دام‌های خود را با سایر دام‌ها، به‌صورت پول نقدی یا محصولات دامی مانند شیر و غیره معامله می‌کنند. حتی در میان قبایل ماسایی و سایر گروه‌های قومی در آفریقا، تعداد فرزندان و گاوها، تعیین‌کننده میزان ثروت مردان است. مردی که گاوهای فراوان، اما فرزندان کمی داشته باشد، فقیر شمرده می‌شود و برعکس.
بد نیست با این باور عجیب هم آشنا شوید که براساس یک اسطوره ماسایی، خدا تمام گاوهای روی زمین را برای آنها آفریده و اگر در هر جای کره زمین گاوی وجود دارد، متعلق به قبیله ماسایی است!
لباس قبیله ماسایی ها
لباس ماسایی ها با توجه به جنسیت، سن و محل سکونت افراد، اندکی متفاوت است. این لباس‌ها در قدیم به رنگ قرمز بود، با پوست حیوانات، پشم بز و گوسفند بافته می‌شد و با دانه‌‌های گیاهی به رنگ قرمز در می‌آمد. در دهه ۱۹۶۰ میلادی این پارچه‌ها با الیاف مصنوعی با طرح‌های چهارخانه جایگزین شد.
در حال حاضر مردان ماسایی، پارچه‌ای به نام شوکا (Shúkà) به دور خود می‌پیچند که از جمله سوغات کنیا به شمار می‌رود. شوکا اغلب به رنگ‌های قرمز، سبز، آبی و یا مشکی است. مردان جوان نیز تا چند ماه پس از ختنه، لباس سیاه می‌پوشند.
زنان ماسایی هم همیشه خود را با انواع جواهرات و مهره‌ها می‌آرایند. سوراخ کردن گوش و کشیدن لاله گوش نیز بخشی از ظاهر مردم ماسایی است. جالب است بدانید که هم مردان و هم زنان ماسایی روی لاله گوش خود، حلقه‌های فلزی آویزان می‌کنند.
رسوم قبیله ماسایی
رسوم قبایل ماسایی بسیار متفاوت‌تر از چیزی است که ما در زندگی مدرن خود با آن روبرو هستیم. مردسالاری، یکی از بارزترین ویژگی قبیله ماسایی ها است؛ اغلب مردان و بزرگان ماسایی تصمیمات مهم قبایل ماسایی را می‌گیرند. اما این قبیله با چه رسوم خاصی زندگی میکند؟
برای مردم ماسایی که به شیوه سنتی زندگی می‌کنند، پایان زندگی عملاً بدون مراسم رسمی خاکسپاری است؛ آنها مرده‌های خود را در مزارع رها می‌کنند تا خوراک لاشخورها شوند. در گذشته، خاکسپاری جنازه‌ها فقط به سران بزرگ اختصاص داشت؛ چرا که ماسایی‌ها معتقد بودند که دفن جنازه، برای خاک مضر است.
همچنین یکی از رسوم قبیله ماسایی، مراسمی است که هنگام سن بلوغ پسران برگزار می‌شود.
طی این مراسم، از شاخ یک کودوی بزرگ برای احضار همه افرادی که به سن بلوغ رسیده‌اند، استفاده می‌شوند. چنین مراسمی حداقل ۱۰ روز طول می‌کشد و شامل آوازخوانی و رقص ماسایی است. در طول این مراسم، مردان جوان به صف می‌شوند و به سمت صفی از زنان آوازخوان که روبه‌روی آنها ایستاده‌اند، شعار می‌دهند.
نکته جالب دیگر، درباره رسوم قبیله ماسایی این است که مردان و زنان ماسایی، اغلب سر خود را برای برگزاری مراسم‌هایی چون ختنه و ازدواج می‌تراشند. این کار در فرهنگ آنها نشانه شروع تازه‌ای است که با گذر از یک فصل زندگی، به فصل‌های دیگر انجام خواهد شد. همچنین، جالب است بدانید که تنها جنگجویان ماسایی، مجاز به داشتن موهای بلند هستند.
شکار شیر توسط قبیله ماسایی
شکار شیر یکی از رسوم قبایل ماسایی است که با مراسم خاصی انجام شده است. در گذشته، پسرانی که می‌خواستند به جنگجویان ماسایی تبدیل شوند، باید با نیزه در یک دست به شکار شیر می‌رفتند. البته این رسم به‌دلیل قوانین حفظ حیات وحش کنیا، در سال‌های اخیر تغییر کرده است.
رقص قبیله ماسایی
ماسایی ها فرهنگ موسیقی و رقص بسیار جذابی دارند. زنان ماسایی به خواندن لالایی، زمزمه و آواز خواندن برای پسران خود معروف هستند. در قبایل ماسایی، همیشه یک رهبر موسیقی به نام اولارانیانی (Olaranyani) وجود دارد که گروه را رهبری میکند.
مردم ماسایی هنگام آواز خواندن یا رقصیدن از ساز استفاده نمی‌کنند. سراسر موسیقی قبیله ماسایی آواز است؛ به جز بوق‌های بزرگی که برای برخی آهنگ‌ها استفاده می‌شود. هنگامی که اولارانیانی شروع به خواندن یک ردیف یا عنوان (نامبا) از یک آهنگ میکند، مردم ماسایی به‌صورت گروهی پاسخ می‌دهد. در رقص ماسایی، مردان و زنان مهره‌هایی را به خود آویزان می‌کنند که هنگام پریدن و رقصیدن آوایی ایجاد می‌کنند.
در بیست سالگی پسران جوان نیز، مراسمی برای ورود به مردانگی برگزار می‌شود که به آن اونوتو می‌گویند؛ اجرای موسیقی و رقص از عناصر اصلی این مراسم است. رقص ماسایی در این جشن به این صورت است که زنان در یک خط پهلو به پهلوی هم می‌ایستند و با حرکات سر و گردن و سینه، آوازهایی را با یک ریتم ثابت می‌خوانند و مردان هم در صفی در مقابل زنان، آواز می‌خوانند و سپس یک‌به‌یک با جهش‌های بلندی به هوا می‌پرند.
زنان ماسایی
زنان ماسایی نقش مهمی در زندگی قبیله ماسایی ایفا می‌کنند؛ آنها:
- فرهنگ و رسوم ماسایی را به نسل‌های جوان منتقل می‌کنند؛
- در برگزاری جشن‌ها و حفاظت از فرهنگ ماسایی نقش کلیدی دارند؛
- به کودکان زبان «ما» آموزش می‌دهند؛
- جواهرات مهره‌ای تولید می‌کنند؛
- خانه‌های قبیله ماسایی را می‌سازند؛
- کارهایی نظیر جمع‌آوری هیزم، دوشیدن حیوانات و پخت‌و‌پز برای خانواده به عهده زنان ماسایی است.
دین قبیله ی ماسایی
دین قبیله ماسایی یکتاپرستی است. خدای آنها، انگای (Engai) یا انکای (Enkai) نام دارد؛ خدایی که بیشتر خیرخواه است و با توجه به احساساتی که دارد، خود را به رنگ‌های مختلف نشان می‌دهد. این رنگ‌ها معانی دقیقی دارند: مشکی و آبی تیره به معنای خوش اخلاقی خداوند نسبت به مردان است. از سوی دیگر، رنگ قرمز با عصبانیت خدا شناخته می‌شود.
اهمیت گاو برای ماسایی‌ها را نیز می‌توان در دین آنها و خدای انکای جستجو کرد. امروزه، برخی مردم ماسایی، مسیحی و تعداد بسیار کمی مسلمان هستند.